Strona Rodu Ejsmont

Artyku? zamieszczony za zgod? autora Pana Andrzeja Matusiewicza
 Szlacheckie gniazda
Sosnowy Gr?d
Pró?no na wspó?czesnych mapach lub w oficjalnych wykazach miejscowo?ci gminy Jeleniewo szuka? nazwy Sosnowy Gr?d. Przesta?a istnie? po II wojnie ?wiatowej, cho? mog?a si? wówczas wykaza? prawie dwuwiekow? tradycj?.
Pocz?tki folwarku o tej nazwie zwi?zane s? z ostatnimi latami panowania Stanis?awa Augusta Poniatowskiego. Pojawi?a si? wtedy tendencja do dawania dóbr ekonomicznych, czyli pa?stwowych w do?ywocia lub wieloletnie dzier?awy.
W 1790 roku Stanis?aw August Poniatowski koloni? Sosnowy Gr?d le??c? w parafii Jeleniewo nada? Maciejowi Eysymonttowi h. Korab komornikowi grodzie?skiemu w 50-letni? emfiteuz? (dzier?aw?). Poniewa? dokumenty o charakterze ekonomicznym lub opisowe dotycz?ce Sosnowego Gr?du nie zachowa?y si? albo te? do nich nie trafi?em, dzieje folwarku przedstawi? g?ównie przez histori? rodzin jego dzier?awców i w?a?cicieli.
Brat obdarowanego Macieja Eysymontta, Aleksander Micha? (ur. ok. 1750) by? s?dzi? grodzkim grodzie?skim (1777), wojskim i podstaro?cim grodzie?skim oraz pos?em na sejm w 1788 roku. Po ?mierci Macieja (przed 1810 r.) Sosnowy Gr?d przypad? Janowi Nepomucenowi (ur. ok. 1774), synowi Aleksandra Micha?a. W 1808 roku Jan Nepomucen zosta? pods?dkiem powiatu sejne?skiego, a nast?pnie s?dzi? pokoju powiatu sejne?skiego. Po 1815 roku dzier?awi? dobra rz?dowe Koniecbór i Szczebra. Pe?ni? wówczas funkcje s?dziego pokoju powiatu d?browskiego i wchodzi? w sk?ad rady obywatelskiej województwa augustowskiego. Zmar? na pocz?tku lat trzydziestych XIX wieku. ?ona, Tekla z Ta?skich (ur. ok. 1780) po ?mierci m??a zamieszka?a w folwarku Ber?niki i „nie mog?c z powodu odleg?o?ci w rzeczonym folwarku prowadzi? porz?dnie gospodarstwa” od 23 kwietnia 1832 roku scedowa?a za 12 tys. z?. swoje prawa na syna Micha?a Kazimierza (ur. 1 marca 1809 Sosnowy Gr?d)
Micha? Kazimierz mia? co najmniej siedmioro rodze?stwa. Byli to: Aleksander Micha? (ur. 3 marca 1810 Sosnowy Gr?d), Kazimierz Jan Franciszek (ur. 9 lutego 1811 Sosnowy Gr?d), Aleksander Jan (ur. 20 czerwca 1812 Sosnowy Gr?d), Anna Wiktoria (ur. 3 lutego 1814 Sosnowy Gr?d), Henryka Wiktoria (8 maja 1815 Sosnowy Gr?d – 9 listopada 1816 Sosnowy Gr?d), Maria (zm. 5 sierpnia 1859 ?om?a) i August Ludwik. Ten ostatni wraz z matk? wylegitymowa? si? w 1840 roku ze szlachectwa przed Heroldi? Królestwa Polskiego.
Dwaj bracia, Aleksander Jan i Kazimierz Jan Franciszek, uczestniczyli w powstaniu listopadowym i wojnie z Rosj?. Obaj walczyli w 2 pu?ku, po powstaniu przebywali we Francji, a pó?niej wrócili do kraju. Aleksander Jan studiowa? na Uniwersytecie Warszawskim. Do Francji przyby? w po?owie wrze?nia 1832 roku. By? cz?onkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. O?eni? si? z Francusk? i mia? z ni? dzieci. W 1843 roku powróci? do Polski.
Kazimierz Jan Franciszek uko?czy? szko?y w Sejnach. Udzia? w powstaniu rozpocz?? jako podchor??y, a w ko?cu kwietnia 1831 roku zosta? awansowany na podporucznika. Uczestniczy? w wyprawie Dwernickiego na Wo?y? i bi? si? pod Boremlem. Przeszed? do Galicji i by? internowany przez Austriaków. Trafi? do Francji w sierpniu 1832 roku, a powróci? do kraju w 1859 roku.
Ich siostra Maria mia?a za m??a Romualda Ciemno?o?skiego, dzier?awc? mi?dzy innymi pobliskiej Sidorówki (1826). By?a nauczycielk?, a od jesieni 1858 roku w?a?cicielk? prywatnej szko?y elementarnej w Suwa?kach. „By?a to niewiasta pobo?na, wzorowo po?wi?caj?ca si? matka. Nale?a?a do bractwa przy ko?ciele i do towarzystwa amatorskiego chóru ko?cielnego”.
Dodajmy jeszcze, ?e urodzinom i chrzcinom Aleksandra Jana towarzyszy?y niezwyk?e wydarzenia. Wówczas w parafii jeleniewskiej kwaterowa?y wojska Wielkiej Armii szykuj?ce si? do uderzenia na Rosj?. We dworze w Sosnowym Gr?dzie przebywa? dowódca IV korpusu, genera? Jan Aleksander Junot ksi??? d’Abrantes oraz jego adiutant Andrzej d’Lagrave. To oni zostali ?wiadkami na chrzcie urodzonego cztery dni wcze?niej Aleksandra Jana. Akt uroczysto?ci podpisa? jedynie ojciec ch?opca, bo „?wiadkowie za? przytomni dla spiesznego marszu podpisa? si? nie mogli”.
W Sosnowym Gr?dzie mieszka?a przez jaki? czas siostra Macieja Eysymontta, El?bieta (ur. ok. 1763). Zmar?a 4 stycznia 1843 roku jako panna. W akcie zgonu zapisano: „zamieszka?a w Grodnie przy familii”.
Micha? Kazimierz Eysymontt do?? szybko, bo ju? 26 marca 1834 roku przekaza? prawa do dzier?awy Fabianowi Rodkiewiczowi herbu Pobóg, synowi Jana i Barbary (ok. 1778 - 20 lipca 1845 Postawele, pochowany na cmentarzu w Jeleniewie). Rodkiewicz by? dziedzicem cz??ci wsi G??bocz Wielki w parafii Szumowo, burmistrzem Raczek (1816-1818), pisarzem komory celnej w Raczkach (od 1818). Rodkiewicz nale?a? do informatorów gen. Ignacego Pr?dzy?skiego, podczas przygotowywania kosztorysu projektu Kana?u Augustowskiego. W notatkach Pr?dzy?skiego znajduj? si? w?asnor?cznie spisane przez Rodkiewicza informacje. W 1826 roku naby? kamienic? w Suwa?kach, od 1838 roku dzier?awi? folwark Przejma, a przed sam? ?mierci? folwark Postawele nale??cy do ekonomii Kadaryszki. Wylegitymowa? si? ze szlachectwa w 1844 roku. Sosnowy Gr?d dzier?awi? zapewne do 1839 roku.
Z ?on? Ann? z Onacewiczów mia? co najmniej sze?cioro dzieci. Byli to: Józefa (ur. 19 marca 1829 G??bocz Wielki) ?ona Ignacego Zieli?skiego (ok. 1814 – 19 listopada 1859 Suwa?ki) obro?cy s?dowego w Suwa?kach; Marianna (zm. 17 maja 1831 Sosnowy Gr?d); Wiktoria (ur. 9 lutego 1833 Sosnowy Gr?d); Józef Julian Rodkiewicz (ur. 14 marca 1834 Sosnowy Gr?d) by? rz?dc? folwarku w ?ugielach (1856), dzier?awc? folwarku Zygmuntowo (1867), Suchorzecz (1885); Stanis?aw Ludwik (ur. 23 stycznia 1837 Sosnowy Gr?d) uko?czy? suwalskie gimnazjum (1854), by? asesorem s?du policji poprawczej wydzia?u kalwaryjskiego (1862); Boles?aw Wojciech (ur. 24 kwietnia 1839 Sosnowy Gr?d) uko?czy? suwalskie gimnazjum, studiowa? medycyn? w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie (1862), uczestniczy? w powstaniu styczniowym, zosta? zes?any na Syberi?.
Po Fabianie Rodkiewiczu dzier?awc? Sosnowego Gr?du zosta? by?y kapitan wojsk pruskich Augustyn Herbst (ur. ok. 1817). Mia? za ?on? Wilhelmin? z Millerów (ur. ok. 1827). W Sosnowym Gr?dzie urodzi?a im si? córka Luiza Maria (ur. 14 czerwca 1846).
Po Augustynie dzier?awc? Sosnowego Gr?du zosta? najpewniej jego brat Marcin (ur. 6 listopada 1825 Ber?niki). B?d?c ju? w Sosnowym Gr?dzie pozna? Józef? Benedykt? Woruszy??o (ur. 21 marca 1839 Kleszczówek), córk? Józefa, dzier?awcy pobliskiego Kleszczówka. M?odzi w 1855 roku wzi?li ?lub w Wi?ajnach. Nim to nast?pi?o spisali umow? przed?lubn?.
Marcin Herbst otrzyma? tytu?em posagu 1500 rubli oraz inwentarz o warto?ci 450 rubli. Ów inwentarz tworzy?y: 4 wo?y, 7 krów, 10 owiec, ko?, 4 sztuki trzody chlewnej, fortepian mahoniowy, wykonane z drzewa jesionowego: 12 krzese?, 2 fotele, kanapa, stó? przed kanap? z klapami, 2 stoliki k?towe, 2 ?ó?ka oraz srebra na 12 osób i mied? w ró?nych naczyniach (funtów berli?skich 40). Pan m?ody z kolei na zaspokojenie sumy posagowej „na rzecz i w?asno?? przysz?ej swej ?ony Józefy Woruszy??o sprzedaje i zbywa nast?puj?cy inwentarz i przedmioty jego w?asno?ci? b?d?ce”: 12 koni fornalskich, 20 krów, 12 wo?ów, 13 sztuk „m?odzie?y trzyletniej”, 9 ciel?t, 30 owiec, 20 sztuk trzody chlewnej, 6 wozów fornalskich, zaprz?gi do 6 wozów, zaprz?gi pojazdowe, bryczka polowa, sanie polowe, „chom?tów ruskich cztery, a jeden pojedynczy”, „szorów cztery z kluczami”, 3 dywany dobrej roboty, 6 sa? roboczych, 4 brony ?elazne, 14 soch, mied? kuchenna (50 funtów berli?skich) i browarna, naczynia drewniane browarne z okuciem ?elaznym.
Wnukiem Marcina Herbsta by? Stanis?aw Herbst (1907-1973) wybitny historyk wojskowo?ci, miast i kultury nowo?ytnej, ucze? Wac?awa Tokarza i Oskara Haleckiego, autor artyku?u „Analiza uk?adu przestrzennego miasta Sejny” (Materia?y do dziejów ziemi sejne?skiej. Bia?ystok 1963).
Na prze?omie lat 50 i 60-tych XIX wieku kolejnym dzier?awc? Sosnowego Gr?du by? Bart?omiej i Joanna z Krzy?anowskich Oppanowiczowie.
Nie wiemy dok?adnie, kiedy Sosnowy Gr?d (265 mórg 190 pr?tów = ok. 149 ha) wróci? do skarbu Królestwa Polskiego, ale podczas akcji tworzenia donacji po powstaniu styczniowym zosta? w??czony do majoratu Kaletnik. Tworzy? go wraz z folwarkami: Kaletnik (337 mórg 242 pr?ty), Wiatro?u?a (163 morgi 269 pr?tów; patrz „Ja?wie?” 2006 nr 34) i Zegaryszki (145 mórg 145 pr?tów). Do??czono do niego tak?e las Miszorce (105 morgów) w gub. piotrkowskiej oraz dwa inne kawa?ki lasu w gub. piotrkowskiej (102 morgi 139 pr?tów). Ca?y majorat obejmowa? zatem 1120 morgów i 85 pr?tów (ok. 627 ha) i mia? przynosi? w?a?cicielowi 750 rubli czystego dochodu rocznie. Na t? kwot? sk?ada?o si? 255,61 rubli dochodu z Kaletnika, 56,21 rubli z Wiatro?u?y, 140,79 rubli z Sosnowego Gr?du, 91,23 rubli z Zegaryszek i 206,16 rubli z lasów.
W?a?cicielem ca?o?ci na mocy aktów nadawczych z 15 kwietnia 1871 i 10 wrze?nia 1877 roku (dotyczy? lasu w gub. piotrkowskiej) zosta? Hipolit syn Teodora Szczerbacki by?y prezes kieleckiej komisji ds. w?o?cia?skich. Po nim w?ada? majoratem jego syn Teodor.
W ko?cu 1878 roku w Sosnowym Gr?dzie by? jeden dym licz?cy 20 mieszka?ców (12 m??czyzn i 8 kobiet), w 1887 roku by?y dwa dymy tak?e z 20 mieszka?cami (14 m??czyzn i 6 kobiet), w 1902 roku jeden dym z 13 mieszka?cami.
W niepodleg?ej Polsce po 1918 roku wszystkie rosyjskie donacje wróci?y do skarbu pa?stwa i zosta?y w wi?kszo?ci przekazane na potrzeby reformy rolnej.
Plan parcelacyjny Sosnowego Gr?du ju? w 1921 roku sporz?dzi? Jerzy Szersze?. Powsta?y mi?dzy innymi gospodarstwa Józefa Wasilewskiego (8,96 ha), Aleksandry Miniewiczowej (11,2 ha), Piotra Staszewskiego (12,91 ha), Antoniego Anuszkiewicza (13,56 ha) i El?biety Borkowskiej (4,52 ha). Nieco ponad 15 ha przewidziano dla ko?cio?a w Jeleniewie.
Zabudowania folwarczne oraz 35 ha 591m² odseparowano jako oddzieln? koloni? i pó?niej za?o?ono dla niej ksi?g? hipoteczn? „Kolonia Sosnowy Grond nr 3 i 4”.
Stosownie do umowy przedwst?pnej zawartej z Komisarzem Ziemskim w Suwa?kach 20 grudnia 1922 roku jej nabywc? mia? zosta? Józef Tyszko syn Erazma. Nabywan? dzia?k? obj?? w posiadanie nieco wcze?niej, 15 listopada 1922 roku. Okr?gowy Urz?d Ziemski w Bia?ymstoku wyceni? j? wraz z lasem na 12979 z? 15 gr., a nabywca tytu?em zadatku wp?aci? 484,80 z?.
Józef Tyszko zmieni? jednak swoj? decyzj? i aktem z 24 marca 1928 roku przela? swe prawa na Serafina Sobotko z Moskiewszczyzny za 3484,80 z? w tym za inwentarz ?ywy i martwy oraz zasiewy 2700 z?., za budynki 300 z?., reszta – 484,80 z? – jako zwrot wp?aconego zadatku. Stosowne orzeczenie Okr?gowy Urz?d Ziemski w Bia?ymstoku wyda? 30 pa?dziernika 1928 roku.
Nabywca mia? zap?aci? skarbowi pa?stwa wraz z odsetkami 13773,96 z?. Przy sporz?dzaniu dokumentacji wp?aci? 1826,39 z?, a reszt? winien by? sp?aci? w ci?gu 41 lat w ratach pó?rocznych wraz z 5% odsetkami (po 345,28 z? rocznie). Serafin Sobotko obj?? „Koloni? Sosnowy Grond nr 3 i 4” 1 lipca 1929 roku. W posiadaniu jego rodziny pozostaje do dzisiaj.
Za pomoc w gromadzeniu materia?ów do tego tekstu serdecznie dzi?kuje Irenie i Wojciechowi Baturom z Augustowa oraz Marii Wrede z Warszawy.
Literatura:
Archiwum Pa?stwowe w Suwa?kach, Notariusz Kassakajtis 1928, Jan Zpiórkiewicz 1832, 1838, Ol?dzki 1855; Hipoteka Suwalska: Kolonia Sosnowy Grond nr 3 i 4 Z 189, 162 Majorat Kaletnik, Suwa?ki nr 14; Urz?d Stanu Cywilnego Suwa?ki 1867, 1885, Jeleniewo 1810-1812, 1814-1816, 1831, 1833-1834, 1838-1839, 1843, 1846; Robert Bielecki, S?ownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, Warszawa 1996, t. II E-K, s. 25-26; Jerzy Szumski, Eysymontowie i Mejerowie w?a?ciciele Ho?nów Mejera i Krasnogrudy. W: Drobna szlachta podlaska w XVI-XIX wieku. Bia?ystok 1991, s. 168,174; Gazeta Codzienna 1859 nr 331 z 2/14 grudnia.
Andrzej Matusiewicz
Wi?cej o Macieju Eysymoncie i jego nast?pcach: http://pogranicze.sejny.pl/archiwum/krasnogruda/dwor/jacwiez2.htm